Bakanlık bilgilerine dayanarak oluşturulan proje bilgilendirme dosyasında basına FATİH PROJESİ’Nİ anlatan CHP Genel Başakan Yardımcısı ve İstanbul Milletvekili Onursal Adıgüzel; “Bu raporun öncelikli amacı 2020 Türkiye’sinin eğitim fotoğrafından yola çıkarak eğitim teknolojisi konusunda yapılmış en büyük bütçeli yatırım olan FATİH projesinin incelenmesidir.
Bu büyüklükte bir projenin ne planlama ve uygulama aşamasında ne de sonlandırılması ile ilgili önceden belirlenmiş bir ölçütler takımının olmaması nedeniyle raporda bilimsel ve güvenilir bulgular elde edilmesi için alanyazın taramasının yanı sıra anketler de kullanılmıştır.
Farklı coğrafi bölgelerde bulunan 8 şehirden, farklı okul türlerinde ve öğretim kademelerinde çalışan öğretmen (N=250) görüşleri alınmıştır. Bazı bulguları desteklemek için basında yer alan haber ve görüşlere de yer verilmiştir. Araştırmada nitel ve nicel verilerin bir arada sunulmasına özen gösterilmiştir. Konu ile ilgili 2011 yılından itibaren yazılan tez, makale, rapor ve incelemelerin önemli bir çoğunluğu taranmıştır.
Elde edilen veriler bir proje ile ilgili en temel proje döngüsünü tarafsız ve bilimsel şekilde değerlendirmek ve öneriler geliştirmek amacıyla kullanılmıştır. Raporda özellikle her vatandaşın anlayabileceği bir dil ve kapsam kullanılması tercih edilmiştir. Bu doğrultuda rapor FATİH projesinin çıkışı ve bileşenlerinin incelendiği birinci bölüm, öğretmen görüşlerinin incelendiği ikinci bölüm, projenin teknoloji entegrasyon modeline göre değerlendirildiği üçüncü bölüm ve son olarak eğitim politikaları geliştirme önerilerinin yer aldığı dördüncü bölüm olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır.
Eğitimin kendisinin de bir teknolojik olgu olarak görülmesi ve tüm eğitim politikalarının bu anlayışla geliştirilmesi ihtiyacını tüm yönleriyle göstermek raporun asıl amacıdır.
12 Yıllık Eğitim Sonunda Okuduğunu Anlayamayan Öğrenciler Temel Yeterlikler Testinde; Türkçe 40 soruda 14,673 ortalama, sosyal bilimler 20 soruda 6,687 ortalama, temel matematik 40 soruda 5,672 ortalama, fen bilimleri 20 soruda 2,243 ortalamaya sahiptir. Öğrencilerin kendi seçtikleri alanlarda aldıkları eğitime göre girdikleri Alan Yeterlikleri Testine girip sınavı geçerli kabul edilen 1 milyon 880 bin 711 adayın ortalama net sayıları; Türk dili ve edebiyatı 24 soruda 4,985 ortalama, tarih-1 10 soruda 2,035 ortalama, coğrafya-1 6 soruda 2,184 ortalama, tarih-2 11 soruda 1,982 ortalama, coğrafya-2 11 soruda 2,397 ortalama, felsefe grubu testinde 12 soruda 2,477 ortalama, din kültürü ve ahlak bilgisi veya ek felsefe grubu testinde 6 soruda ortalama 1,070, matematik 40 soruda ortalama 4,775, fizik 14 soruda 1,034 ortalama, kimya 13 soruda 0,963 ortalama, biyoloji 13 soruda 1,298 ortalamaya sahiptir Evrensel Hizmet Fonu Kamu hizmeti niteliğini haiz, ancak işletmeciler tarafından karşılanmasında mali güçlük bulunan evrensel hizmetin sağlanması ve yürütülmesinde elektronik haberleşme sektörünün katkı verdiği fondur.
Ancak bu fonun nasıl kullanıldığı ile ilgili olarak Meclis’te milletvekillerince verilen soru önergelerine verilen yanıtlar yetersizdir.
Bununla birlikte 23 Aralık 2019 tarihinde CİMER başvurusuna gelen yanıtta; FATİH Projesi Kapsamında yıllara göre yapılan harcamalar aşağıdaki tablodaki şekliyle özetlenmiştir: YIL TUTAR (2012-2015) 127.577.129 TL (2013) 21.817.020 TL (2014-2016) 1.580.399.140 TL TOPLAM 1.729.793.289 TL YIL BAZINDA MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MALİ YIL RAPORLARINDA FATİH PROJESİ İLE İLGİLİ PERFORMANS HEDEFLERİ
2012 MALİ YILI PERFORMANS PROGRAMINDA HEDEFLENENLER
16-Okul ve kurumlarımızdaki internet altyapısının FATİH projesi kapsamında yenilenmesi, güçlendirilmesi ve okulların günümüz şartlarına uygun eğitim teknolojisi ile donatılmasının sağlanması. =1.740.190.770
17- Milli Eğitim Bakanlığının e- dönüşüm projesi kapsamında tüm teknolojik alt yapı sistemlerinin yenilenmesi ve güncellemesi sağlanacak ayrıca Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü ile Bakanlık birimlerinin yürüttükleri eğitsel ve portal tabanlı tüm elektronik altyapı çalışmalarının, Eğitim Bilişim Ağı adı altında tek bir çatı altında toparlanacaktır. (EBA) =41.100.000
2013 MALİ YILI PERFORMANS PROGRAMINDA HEDEFLENENLER
16- 2013 yılı sonuna kadar Eğitim Bilişim Ağı (EBA) portali üzerinden Etkili Bilgi Teknolojileri kullanımı için stratejiler geliştirilmesi ve öğrenme basamakları doğrultusunda destek materyalleri geliştirilmesi ve Uzaktan Eğitim merkezi kurulması. =100.000.000,00
17-Okulların internet alt yapısınınn güçlendirilerek FATİH projesi ile günümüz teknolojileri ile donatılmasının sağlanması.= 2.352.000.000,00
2014 MALİ YILI PERFORMANS PROGRAMINDA HEDEFLENENLER
21-2014 yılı sonuna kadar Eğitim Bilişim Ağı (EBA) portali üzerinden sürekli memnuniyet anketleri yapılarak geliştirilen içerikler ve modüllerin sayısının en az % 10 artırılması. EBA üzerinde paydaşlara yönelik şifre dağıtımına imkân sağlayacak altyapının geliştirilmesi. =39.476.000,00
29 - FATİH Projesi kapsamında okulların internet alt yapısının güçlendirilerek günümüz teknolojileri ile donatılmasının sağlanması, teknolojinin kullanımına ilişkin hizmetiçi eğitim ve seminerlerin verilmesi, FATİH projesinin toplumun tüm kesimlerine tanıtılmasını sağlamak. =970.067.468,00
2015 MALİ YILI PERFORMANS PROGRAMINDA HEDEFLENENLER
18-2015 yılı sonuna kadar Eğitim Bilişim Ağı (EBA) portalinde geliştirilen içerikler ve modüllerin sayısını en az % 10 artırmak. =40.181.000,00 25-2015 yılı sonuna kadar Eğitimde FATİH Projesinin tanıtımını toplumun tüm kesimlerine tanıtacak çalışmalar yapmak. =3.050.000,00 26-2015 yılı sonuna kadar FATİH Projesi kapsamında tüm temel eğitim ve ortaöğretim okullarına etkileşimli tahta, çok fonksiyonlu yazıcının kurulması ve ağ altyapısının sağlanması; ayrıca öğretmen ve öğrencilerimize tablet bilgisayar setlerinin verilmesi ve tüm bu donanımların network (ağ) ile birbirine bağlanarak tek bir veri merkezi aracılığıyla kontrol edilmesi. =663.600.000,00
2016 MALİ YILI PERFORMANS PROGRAMINDA HEDEFLENENLER
36-FATİH Projesi ile örgün ve yaygın eğitim kurumlarında bilgi ve iletişim teknolojisi altyapısını geliştirme, öğretmen ve öğrencilerimize etkin bilgi ve iletişim teknolojileri becerilerini kazandırmak ve bu alanlardaki gelişmeleri takip etmek. =999.451.200,00
2017 MALİ YILI PERFORMANS PROGRAMINDA HEDEFLENENLER
27-2017 yılında Eğitim Bilişim Ağının (EBA) öğrenci, öğretmen ve ilgili bireyler tarafından kullanımı artırmak. =41.852.833
2018 MALİ YILI PERFORMANS PROGRAMINDA HEDEFLENENLER
FATİH Projesi ile örgün ve yaygın eğitim kurumlarında bilgi ve iletişim teknolojisi altyapısı geliştirmek, öğrenci ve öğretmenlere yönelik etkinlikler düzenleyerek bu teknolojileri kullanma yetkinliklerini artırmak. =1.018.325.000 T.C. Kalkınma Bakanlığı’nın 2018 Kamu Bilgi ve İletişim Teknolojileri Yatırımları Listesine göre FATİH Projesi, 7 milyon TL ile en fazla harcama yapılan BİT projesi olmuştur . Milli Eğitim Bakanlığı, 2019’da da Kamu Bilgi ve İletişim Teknolojileri Yatırımları yapacak birinci kamu kurumu olmuştur.
2018 yılı dikkatte alındığında Kalkınma Bakanlığı’nın FATİH Projesine ayrılan bütçesi ile MEB 2018 yılı Faaliyet Raporunda gerçekleştirilmek istenen 10 hedeften 4’ünde başarı sağlanamamıştır. Bu da ayrılan kaynakların verimli kullanılmadığını göstermektedir. 2018 Yılı EBA Faaliyetleri ve Bütçesi=1.018.325.000 FATİH Projesi, Eğitim Bilişim Ağı ve e-dönüşüm bileşenlerinin uyumlulaştırma projeleri kapsamında doğrudan hizmet içi eğitime ayrılmış olan toplam kaynakların donanım dışı yatırım ve faaliyetlere oranının % 3 civarında olduğu; donanım bütçelerinde hizmet içi eğitim payınınsa izlenemediği görülmüştür (Gençay, 2018).
2020 bütçe görüşmelerinde ve 2021, 2022 tahmini bütçelerinde FATİH Projesine kaynak ayrılmamıştır. Projenin bugüne kadar ne ölçüde etkili olduğuna ve projenin hangi aşamada olduğuna yönelik resmi bir kaynağa ulaşılamamıştır. Eğitim bir bilim olarak nicel ve nitel verilerin doğru şekilde değerlendirilmesi ile alanında uzak, ara ve yakın hedeflerin belirlenmesini gerektiren bir konudur. Hedeflerin belirlenmesi sürecinde ise ihtiyaç analizine dayalı, gerçekçi ve risk yönetimi ile ilgili veriler içeren performans hedeflerinin oluşturulması gerekmektedir.
Bu şekilde Millî Eğitim Bakanlığı’nın kurumsal kimliğine zarar veren ve gerçeklikten uzak imajına sahip performans hedeflerinin varlığı FATİH gibi kamuoyunda büyük beklentiler yaratan ve kamu kaynaklarının kullanıldığı projelere ilişkin inancı olumsuz etkilemektedir. Oysaki daha projenin ilk yıllarında yapılan tarafsız değerlendirmelerde “projenin hedeflerini ve uzun erimli yol haritasını kapsayan bütüncül bir vizyonun eksik olduğu” belirtilmiştir (ERG, 2014, s. 14). Buna rağmen aradan geçen zamanda iyileştirici önlemler alınmadığı gibi MEB tarafından görevlendirilen, projenin alan uzmanları ve akademisyenlerden oluşan kişiler tarafından değerlendirildiği ve sonuçlarının kamuoyuyla paylaşıldığı herhangi bir bilimsel proje değerlendirme raporu yayınlanmamıştır.
FATİH projesi performans hedeflerinin belirlenmesinde Bilişim Teknolojileri, Öğretim Teknolojisi, Materyal Geliştirme alanında çalışan bilim insanlarının katkı verip vermediği, verdi ise kimlerin bu süreçte ne şekilde yer aldığı şeffaflık ilkesi gereğince yayınlanmalıdır. Böylece kamuoyunun bilimsellik ve hesap verilebilirlik konusunda Bakanlığa güven duyması sağlanmalıdır. Millî Eğitim Bakanlığının FATİH projesi ile ilgili olarak ne gibi iyileştirici çalışmalar yapacağını bilimsel, planlı ve hesap verilebilirlik anlayışı içerisinde performans hedeflerine koyması geçmişte yapılan ve bu raporda somut biçimde ortaya konan hataların tekrarlanmaması önemlidir.
Fırsat Eşitliği için kaynakların boşa harcanması: FATİH projesinin kamuoyuna duyurulması “fırsat eşitliği” artırma gibi eğitimin toplum açısından en hayati işlevlerinden birisi üzerine yapılmıştır. Ancak gerek projenin yapılandırılma süreci gerekse öğrenci-öğretmen ve okul ekosistemine uygun olmayan plansız uygulamalar nedeniyle bu işlevin gerçekleştirilmesi mümkün olamamıştır. Uygulama ve başarı ölçütü olmayan proje: Projenin eylem planı ve tahmini bir takvimi olmasına rağmen, proje yapılandırılırken oluşturulması gereken ölçütler belirsizdir.
Giderlerinin nerelere ne miktarda ve ne zaman yapıldığına/yapılacağına ilişkin resmi bir maliyet analizine ulaşılamamıştır. Mâli saydamlık ve hesap verilebilirlik ilkeleriyle çelişen proje: Birçok kurumdan alınan rakamlar ve veriler bir arada değerlendirildiğinde, projenin 2011’de planlanan bütçenin büyük farkla dışına çıktığı ve hedeflenenlerin ise gerçekleştirilemediği söylenebilir. Bu durum 2017 ve 2018 MEB Sayıştay değerlendirme raporlarında “mâli saydamlık ve hesap verilebilirlik” ilkeleriyle çeliştiği için eleştirilmiştir. Proje sessizce bitirildi: 2020 bütçe görüşmelerinde ve 2021, 2022 tahmini bütçelerinde FATİH Projesine kaynak ayrılmamıştır.
Bu durum projenin sonlandırıldığı anlamına gelmektedir. Uygulayıcıların yeterlikleri eksikti: Projenin asıl uygulayıcısı olan öğretmenlerin bir kısmı hizmetiçi eğitimlerle sürece adapte edilmeye çalışılmış ancak bu durum sürdürülebilir olamamıştır. İnsan kaynağı israfı: 1996 yılından beri bu çalışma alanı için yetiştirilen BÖTE alan öğretmenleri kullanılmamıştır. Dışarıdan hizmet alımıyla öğretmen eğitimleri gerçekleştirilmiştir. Bilimsel veriler dikkate alınmadı: Projenin başlangıcından itibaren konu ile ilgili yapılmış bilimsel araştırmalar ve yayınlarda dile getirilen sorun ve çözüm önerileri dikkate alınmamıştır.
Teknolojik ürün israfı: Projenin başlamasından 8 yıl sonra tablet dağıtmanın yanlış olduğu, onun yerine klavyeli bilgisayar dağıtılacağı açıklanmıştır. Zaman israfı: 2002 yılından bu yana Türk Eğitim Sisteminin 18 yılı plansız ve yanlış bir strateji ile geçirilmiştir.” Dedi.
