Türkiye'de yerli kömürün elektrik üretimindeki payı son yıllarda önemli oranda geriledi. Yerli kömürün 1986'da yüzde 37,3'e ulaşan kurulu güç içindeki payı geçen yıl yüzde 15,1'e düştü. Yaklaşık 12 yıldır yerli kömüre dayalı olarak temeli atılan santral kapasitesi toplam kurulu gücün yüzde 1'i düzeyine yaklaşamadı.
Türkiye Kömür İşletmeleri Genel Müdürlüğü verilerine göre, 2012 sonu itibariyle Türkiye'de 12 bin 526 megavat kurulu Güce sahip kömüre dayalı santral bulunuyor. Kömür santralleri toplam kurulu Güce yüzde 22'lik katkıda bulunuyor.
Yerli kömüre dayalı kurulu güç 8 bin 613, ithal kömüre dayalı kurulu güç ise 3 bin 913 megavata karşılık geliyor.
Geçen yıl kömüre dayalı santrallerden brüt 68 televatsaat brüt elektrik üretilirken, bu katkı bu toplam brüt elektrik üretiminde yüzde 28,4'lük bir pay oluşturdu. Bu miktarın 38,8 televatsaatlik kısmı yerli kömür kullanılarak üretildi. Yerli kömürün toplam brüt elektrik üretimi içindeki payı yüzde 16,2'dir.
Yerli kömürün Türkiye'nin elektrik kurulu gücü ve brüt elektrik üretimi içindeki payı hızla düşüyor. 1986'da yüzde 37,3 düzeyine kadar yükselen kurulu güç içindeki pay 2004'te yüzde 18,4 düzeyine kadar geriledi. 2005 ve 2006'da devreye alınan Çanakkale Çan ve Afşin-Elbistan B santralleri ile yüzde 21 seviyesine kadar yükselse de daha sonra bu alanda yeni bir yatırımın devreye girmemesi nedeniyle 2012'de yerli kömürün kurulu güç içindeki payı yüzde 15,1 olarak gerçekleşti. Brüt elektrik üretimi içindeki yerli kömür payı da doğal olarak benzer bir gelişimi izledi.
Türkiye'de yerli kömüre dayalı 20 büyük elektrik santrali bulunmaktadır. Bunlardan 2 adedi taş kömürü, 17 adedi linyit ve 1 adedi ise asfaltit santralidir.
Yerli kömüre dayalı santral kapasitesinin yaklaşık yarısı 1980-1990 yılları arasında tesis edildi. Küçük ölçekli bazı otoprodüktör santraller dışında bu santrallerin hemen tamamı kamunun mülkiyetinde bulunuyor.
Son yıllarda, çeşitli girişimlerde bulunulmasına karşın yerli kömüre dayalı termik santral yatırımları konusunda önemli bir gelişme sağlanamadı. Bu konuda, belirli ölçüde yol alabilmiş 2 örnek bulunuyor. Bunlar Bolu-Göynük ve Eskişehir-Mihalıççık'da bulunan kömür sahalarını kapsıyor.
Elektrik üretiminde dışa bağımlılığın azaltılması amacıyla, "Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi"nde, "Elektrik enerjisi üretiminde yerli kaynakların payının artırılması öncelikli hedeftir" denilerek ve yerli kömüre ilişkin 2023 hedefine yer verildi.
Belgede, "Bilinen linyit kaynakları ve taş kömürü kaynakları 2023 yılına kadar elektrik enerjisi üretimi amacıyla değerlendirilmiş olacaktır. Bu amaçla elektrik üretimine uygun yerli linyit ve taş kömürü sahalarının, elektrik üretimi amaçlı projelerle değerlendirilmesi uygulaması sürdürülecektir" ifadesi bulunuyor.
Enerji ithalatının azaltılması ve başta kömür olmak üzere yerli kaynakların payının arttırılması gereğine vurgu yapan ifadelere karşın yerli kömürlerin elektrik üretiminde kullanımının arttırılması hususunda istenilen mesafe alınamadı. Yaklaşık 12 yıldır yerli kömüre dayalı olarak temeli atılan santral kapasitesi toplam kurulu gücün yüzde 1'i düzeyine yaklaşamadı. Bunun sonucu olarak, yerli kömürlerin toplam elektrik üretimindeki payı yüzde 15'lere kadar geriledi.
Bununla beraber, Türkiye'de elektrik üretimi amaçlı kullanılabilecek önemli kömür rezervleri bulunuyor. Söz konusu rezervlerden en yüksek ekonomik yararın elde edilmesini sağlamak amacıyla, kömür üretim faaliyetleri devam etmekte olan sahalarda mevcut proje ve planlamaların güncellenerek geliştirilmesi, henüz herhangi bir işletme projesi bulunmayan sahalarda işletme proje ve planlamalarının ortaya konulması, havza niteliği taşıyan bölgelerde ise havza madenciliğinin gerektirdiği orta ve uzun dönem planlamaları içeren ana master planlarının hazırlanmasının uygun olacağı belirtiliyor. Bu kapsamda, Türkiye'de 20 bin megavatın üzerinde kurulu güç yaratabilecek bir linyit/asfaltit potansiyeli bulunuyor.
EPDK verilerine göre, 2012 sonu itibariyle yerli kömüre dayalı 21 proje bulunuyor. Toplam kurulu gücü 9 bin 565 megavat olan projelerden 4'ü taş kömürü, 3'ü asfaltit ve 14'ü linyit yakıtlı. Linyite dayalı santrallerden 7'si yatırım aşamasında. Diğer 7 adedi ise proje safhasında bulunuyor. Sadece asfaltit yakıtlı Şırnak-Silopi santralinde işletmeye geçilirken, 2 asfaltit yakıtlı santralde ise yatırıma başlanmadı.
İthal kömüre dayalı yeni santraller yolda
Yerli kömüre dayalı santral yatırımları konusunda beklenen gelişme sağlanamamakla beraber, ithal kömüre dayalı santral kapasitesi giderek artıyor.
2000 yılına kadar elektrik sisteminde ithal kömür santrali bulunmazken 2011 sonu itibariyle söz konusu santrallerin kurulu güç kapasitesi 3 bin 820 megavat düzeyine ulaştı. Bu büyüklük, toplam santral kurulu gücünün yüzde 7,2'sine karşılık geliyor. Mevcut gelişmeler, ithal kömür santral yatırımlarının önümüzdeki yıllarda da artarak süreceğini gösteriyor.
Türkiye'de işletmede olan 5 ithal kömür santrali bulunuyor. Santrallerin 2'si Çanakkale Biga, diğerleri Kahramanmaraş, Kocaeli-Gebze ve Zonguldak-Çatalağzı'nda yer alıyor.
İthal kömür yakıtlı elektrik üretim tesislerine ilişkin olarak toplam 28 bin 713 megavat kurulu gücünde 37 lisans başvurusu bulunuyor. Bunlardan 5'i tamamen ya da kısmen işletmeye alınırken, 32'si henüz proje aşamasında bulunuyor.
Adana Yumurtalık'ta 7 bin 625 megavatlık 9, Adana Ceyhan'da 100 megavatlık 1, Çanakkale'de 3 bin 375 megavatlık 5, Zonguldak'ta 1270 megavatlık 3, İskenderun Hatay'da 3 bin 960 megavatlık 4, Aliağa İzmir'de 1700 megavatlık 3, Mersin'de 3 bin 279 megavatlık 3, Elazığ'da 200 megavatlık 1, Tekirdağ'da 350 megavatlık 1, Muğla'da 660 megavatlık 1 ve Kırklareli'de 1200 megavatlık lisanslandırılmış proje bulunuyor.
